SINTESIA

Gaixotasun zeliakoa glutenarekiko intolerantzia sortzen duen gaixotasuna da, heste biloen forma aldaketa eraginez eta heste meharraren funtzionamendu egokia eragotziz. Gaur egun, iceberg forma duela esaten ohi da; diagnostikatu gabeko kasuak, diagnostikatuak baino gehiago baitira. Horregatik, bidezkoa ikusi dugu gizartearen jakintasuna gai honetan aztertzea, glutenari eta gaixotasunari buruzko inkesta bat eginez.

Gaixotasunaren tratamendua bakarra bizitza osoan zehar gluten gabeko dieta bat eramatea da, baina sarritan glutena duten produktuak identifikatzea zaila izaten da, gainera naturatik gluten gabekoak direnak kutsatuak egon ahal dira. Horregatik gluten gabeko eta glutena duten produktuak ezberdintzeko, laginak hiru sail ezberdinetan banandu ditugu hauen gluten kontzentrazioa aztertzeko eta zeliakoengan eduki zezaketen eragina behatzeko; irinak, naturatik gluten gabeko produktuak, eta produktu prozesatuak.

Lortutako emaitzak aztertu eta konparatu ostean zenbait ondorioetara heldu gara: elikagai prozesatuak gluten kantitate handia eduki dezakete, gominolak gluten kantitate handia dute, irinak gluten kantitatearen arabera ezaugarrik aldatzen dira eta beste hainbat. Azterketa soziologikoan ateratako ondorio nagusia, helduek gazteak baino ezaguera handia dutela izan da.

RESUMEN DEL TRABAJO

La enfermedad celíaca se trata de una intolerancia al gluten que produce cambios en la forma de vellosidades intestinales y de esta manera daña el funcionamiento del intestino delgado. Hoy en día, es considerada una enfermedad en forma de iceberg; los casos sin diagnosticar son mayores que los diagnosticados. Por esa razón, hemos decidido analizar el conocimiento de la sociedad en este tema mediante una encuesta sobre el gluten y la enfermedad mencionada.

El único tratamiento que se conoce para combatir esta enfermedad, es llevar una dieta exenta de gluten de por vida, pero a veces es difícil identificar los productos sin gluten e incluso alimentos que por naturaleza no tienen gluten pueden haber sido contaminados. Con el fin de diferenciar los alimentos con y sin gluten, hemos divido las muestras en tres secciones; harinas, alimentos por naturaleza exentos de gluten y productos procesados.

Tras analizar y contrastar todos los resultados hemos llegado a algunas conclusiones; los alimentos procesados pueden haber sido contaminados por  gluten, las gominolas tiene un alto contenido en gluten, las características de las harinas cambian según su cantidad de gluten, entre otras. En cuanto al análisis sociológico la mayor conclusión se resume a que los adultos tienen mayor conocimiento en el tema que las personas jóvenes.

KOKAPENA

Duela zenbait urte, gaixotasun zeliakoa, ez ohiko gaixotasuntzat hartzen zen, eta umeen artean soilik ematen zela uste zen. Gaur egun , berriz, hanturazko hesteetako gaixotasun ohikoena da Espainian; ehun jaioberrietatik batek gaixotasun hau garatuko du. (7)

Nahiz eta horrenbeste jendeari eragin, iceberg baten ezaugarriak hartzen dituela esaten da, hau da, diagnostiko gabeko kasuak diagnostikatuta daudenak baino askoz gehiago dira. Horren zergatia, sintometan aurkitzen da, sarritan sintomak urriak dira edo beste gaixotasun batzuen sintomekin erratzen dira. Sexuari begiratuz, ohikoagoa da emakumeek gehiago pairatzea gizonak baino, bi sexuen arteko erlazioa 2:1ekoa izanik. (17)

ELIKADURA INTOLERANTZIA

a. Definizioa

Gizartearen %20ak bere bizitzan zehar  zenbait elikagaien eta nutrienteen irensketak sorturiko efektu negatiboa nabarituko du. Nahiz eta horren ohikoa izan, elikadura alergeno eta hauekin loturiko mekanismoen ezagutza eskasa da.

Aurretik aipatutako kontrako erreakzioa elikagaien edo hauen osagaien irensketa, inhalazioa eta kontaktua dela eta sor daiteke.(11)

 

b. Motak

Erreakzio hauek mota ezberdinetan sailkatzen dira:

1.    Erreakzio toxikoak:  Substantzia toxikoak sorturiko efektua edozein pertsonatan. Gehienetan, toxina bakteriarra, mikrotoxina, substantzia kimikoak edo kutsatzaile naturalen irensketaren ondorioz sortzen dira. Erreakzio honek, digeritutako kantitatearen araberakoa da eta ez bakoitzaren minberatasunaren araberakoa.

2.    Erreakzio ez-toxikoak: Toxikoak ez diren subtantziak eragiten dituzte, eta bakoitzaren minberatasunaren araberakoa da. (11)

·         Erreakzioa alergikoak:

Sistema inmunitarioa eragiten diote eta elikagai baten ingestak sorturiko da, nahiz eta kantitate oso txikiak izan. Hauek inmuglobina (Ig) E  edo hau gabe, gaixotasun zeliakoren kasu adibidez, neurtu ahal dira. Duela gutxiko inkesten arabera, alergia alimentarioak helduen artean 1,4-3,6%-koa doa, umeetan berriz 5-8%koa. (11)

·         Intolerantzia erreakzioak:

Mekanismo ez inmunitarioa batek sorturikoa da. Erreakzio mota hauek, alergikoak baino 5-10 aldiz ohikoagoak dira. Intolerantzien artean hiru mota ezberdinetan sailka daitezke:

-Metabolikoa: Elikagai baten metabolismoan parte hartzen duten entzima falta.

-Farmakologikoa: Zenbait elikagaietan forma naturalean aurkitzen diren aminak sorturikoak, hesteetako erreakzio klinikoak garatzeko gai direnak.

-Zehaztugabekoak: Gehigarrien aurrean agerturiko erreakzioak.

Intolerantzia oihokoenak honak hauek dira: laktosarekiko intolerantzia, sakarosarekiko intolerantzia, trealosarekiko intolerantzia, fruktosarrekiko intolerantzia, galaktosarekiko intolerantzia, glutenarrekiko intolerantzia,

Azken hau, gaixotasun zeliakoaren oinarria da. (11,12)

 

 

GLUTENA

a. Definizioa

Glutena zerealetan aurkitu ahal den proteina taldea da, batez ere, garian.  Azken honek beste zereal batzuekin lotuta dago, hala nola, zekalea, oloa edo garagarra, ale hauek haien konposizioetan glutena baitituzte.

Zereal hauen irina urarekin nahastean, aleen bi proteinak –prolaminen, gliadinen eta glutaminen taldekoak- batzen dira sare proteiko bat sortzeko, glutena. Gliadina glutenaren intolerantzia sortzen duen proteina nagusia da, gliadinaren kontrako antigorputzak , gaixotasun honekin lotutako arazoekin loturik baitaude. (5)

Ogia zein beste elikagaiak sortzeko prozesuan, ezinbestekoak dira, oreari malgutasuna emateaz arduratzen dira-eta; ogia egoztean masaren glutena zabaltzen da legamiak eragindako karbono dioxidoagatik. (5) Glutena daukaten ogiek, beste ogiek baino proteina kantitate handiago eta almidoi kantitate txikiagoa dute. (10)

GAIXOTASUN ZELIAKOA

a. Definizioa

Digestio aparatua elikagaien digestioan eta nutriente garrantzitsuen xurgapenean parte hartzen duten organoen multzoa da, ezinbestekoa dena hazi eta osasuntsu mantentzeko. Aparatu hau osatzen duen atal garrantsitzuenetarikoa  heste meharra da. Honek, nutrienteen xurgapenean laguntzen duten heste biloak ditu.(1)

Gaixotasun zeliakoak, heste meharraren inflamazioa sortzen du.(1) Hau da, glutena digeritzean  sistema inmunea proteina higatu eta heste biloak kaltetzen ditu. Modu honetan, bitaminen, mineralen eta beste nutrienteen xurgapena eragoziz. (2) Hesteeko xurgapenan aritzen diren zelulak, forma zilindrikoa izatetik kuboide itxura izatera igarotzen dira. (4)

Azaldutako moduan, digestioaren prozesuan, substantzia nutritiboak transformazioak jasaten dituzte, prozesu kimiko eta mekanikoen bitartez, xurgatuta izan  eta odol-zirkulazioan sartu ahal izateko. Xurgapen honek, heste meharra estaltzen duen azalean gertatzen da, mukosan. Horregatik, xurgatzea egokia izateko, ezinbesteko da mukosaren osotasun perfektua izatea.

Ezkerraldeko argazkia heste mehar osasuntsu baten mukosa ikusten da, albokoan, berriz, zeliako baten heste meharrararen mukosa ikusi daiteke, gutziz zapala  dena.  Zapaltasun hau, xurgapen gainazalaren falta adieratzen du eta ondorioz, digeritutako alimentuen hesteetik odolera transferentzia okerra izango da.(18)

III. Irudia  Zeliakoen eta osasuntsu baten mukosaren konparaketa

Hala ere, gaixotasun honek pertsona bakoitza era ezberdinean eragiten du eta sintomak digestio aparatuan zein gorputzeko beste edozein atalean agertu ahal dira. (4)

 

b. Sintomak

Gaixotasunaren larritasuna diagnostikorako eta tratamendurako igarotako denboraren araberakoa da. Hori dela eta, ez da gomendagarria umeetan glutena dituzten produktuak hartzea, lehen sei hilabetetan gutxienez. Gaixotasun zeliakoaren sintomak guztiz aldatzen dira gaixo batetik bestera, gainera, gaixo askoren diagnostikoan ez dira  sintomak nabaritzen.

Sintoma ohikoenak honako  hauek dira sabeldura, distentsio abdominala, okadak, jangura falta eta laxotasuna. Baina, sintoma klinikoak  gaixoen adinagatik aldatzen doaz, hurrengo sintoma ez-ohikoak aurki ahal dira:

1.    Hazkundearen eta pubertaroaren atzerapena.

2.    Anemia: Burdina falta.

3.    Hipoplasia:Hortzen esmaltearen alterazioa

4.     Depresioa eta portaeran aldaketak

5.    Osteoporosis, abortoak, edemak..

Aipatu beharra dago, gaixotasun honek, familien arteko kideen artean ematea ohikoagoa dela. (12)

 

 

c. Diagnostikoa

 

Gaixotasun hau paraitzen dutela uste duten pertsonek zenbait proba egitea beharrezkoa da:

·         Odolaren analisia: Analisi honen bitartez, anemia, bitamina falta, kolesterolean aldakuntzak… eta beste zenbait alterazio aurkitu ahal dira, hesteetako funtzioren alterazioa suposa ditzaken probak.

·         Gaixotasun zeliakoaren odolaren markagailua: Odolean gaixotasun zeliakoen markagailuak aurkitzen dira. Hauen artean ezagunenak antigliadina eta antigorputz antiendomisioak. Honako hauek dira betetzen dituzten ezaugarriak arruntak:

-Gaixotasunaren hainbat kasu antzeman dezake.

-Gaixotasunaren garapenean erabilgarriak dira, tratamenduarekin batera normalizatzen dira, gluten detektatzean berriz gora egiten dute.

-Baina, ez dute kasu guztiak antzematen, eta beste gaixotasun batzuekin gora egin dezakete. Hori dela eta, ezinbestekoa da hesteetako biopsia.

·         Hesteetako biopsia:

Hesteetako gainazaleko zati bat erauzten da, mikroskopioarekin  haien forma eta zelulen alterazioa gertatu den behatzeko da. Umeetan beste teknika batzuk erabiltzen dira. Proba hau, ahotik sartutako endoskopio batekin ere egin ahal da. Honek heste-biloen atrofia erakutsi ahal du.

Biopsia hau, glutena dietatik atera baino lehen egin behar da. Lehenengo biopsia egin ostean, eta gluten gabeko dieta jarraitu eta gero, beste kontrol biopsia bat egin behar da, ezinbestekoa dena hestearen mukosaren normalizatu den ikusteko. Azken biopsia hau tratamendua hartzen dutenetik bi urteetara gutxi gora behera egiten da. (6)

·         Froga genetikoa:

Froga honek, diagnostikoan zalantzan daudenean, gaixotasuna baztertzeko erabiltzen da. Adibidez, hesteetako biopsia ezin daitekenean aurrera eraman, ez denean ondo burutu edo markagailuak normalak direnean. Horrela, pazientea oinarri genetikoa ez badu, %99 ez da zeliakoa izango.

Froga hau lehenengo mailako familiakideei edota arrisku maila altuko pertsona taldeei zuzenduta dago. Modu honetan, markagailu serologikoen eta sintomen segimendua jarraitu daiteke. (16)

 

d. Tratamendua

Gaixotasun zeliakoaren tratamendu bakarra, bizitza osorako gluten gabeko dieta da. Dieta honen bitartez, zekalea, oloa eta garagarra ekiditzen dira. (9)  Oloa ez da toxikoa gaixoen %95ean, baina beste %5eko kasuetan ez da ziurra.

 Okela, arraina, arroza,  frutak, barazkiak eta artoa gluten gabeko elikagaiak dira, prestatzeko orduan ziurtasun neurriak hartzen badira. Glutena duten elikagaiak piramide nutrizionalarekin kontrastatuz, ondorioztatu dezakegu , lehen faseko edo ezinbesteko faseko elikagai gehienak, gluten daukatela. Honek, argi erakusten du glutenaren garrantzia gure osasunean. (12)

Paziente gehienek, bi asteko epean, gluten gabeko dietarekiko erantzun kliniko ona dute, erantzun tasa aldatu arren.

Hala ere, ikerketa talde ezberdinen arabera, etorkizun hurbil batean, zeliakoentzat toxikoa den peptido apurtzen duen entzima bat hornitzea ikertzen daude. Entzima zati txikietan zatituta egongo litzateke, modu honetan, gehigarri dietetiko baten moduan suministratu ahalko zen. Ahozko osagarri honek glutena ingeritu baino lehen hartu beharko zen, horrela urdaileko glutena degradatzeko gai izango zen, heste meharrera heldu baino lehen. (14, 15)

e. Kausak

Gaur egun, gaixotasun hau zerk eratzen duen ez da ezagutzen zehazki. Baina, genetikarekin lotura duela aztertu ohi da; pertsonak haien gurasoengandik heredatzen duten informazioa genetikoa gaixotasun zelliako garatzera eraman dezake.  Aurreko belaunaldietako batek gaixotasun hau garatu badu,  %10eko probabilitatea dago hurrengokoek ere garatzeaz.

Gaixotasun zeliakoa garatu ahal izateko gene zehatz batzuen presentzia ezinbesteko da, beste zenbait faktoreekin batera. Zeliako izateak ez du esan nahi anomalia genetiko bat izatea, baina, heredagarria izanda ohikoa da familia batean zeliako bat baino gehiago egotea. Gizartearen %30a, gaixotasun hau garatzeko oinarri genetiko egokia da, hala ere, hauen %1a soilik garatzen du.

HLA sistema (Human leukocyte antigen) , seigarren kromosoman kokaturiko gene taldea da. Hauen funtzioa, organismoaren zelulak bakoitzarenak izateaz arduratzea da. Horrez gain, infekzioa sorrarazten dituzten eragileen aurrean, organismoa defendatzeko erantzun inmunea ematen du.

Sistema honek, hainbat aldaketa jasan dezake, baina, badaude aldaketa zehatz batzuk gaixotasun zeliakoa garatzeko jarrera hartzen dutenak. Gene bakoitzeko bi kromosoma ditugu:

·         DQ2 positibo: zeliakoen %93 DQ2 molekula kodifikatzen duten aleloak dituzte.

·         DQ8 positibo: Soilik zeliakoen %5 DQ8 molekula kodifika dezakete.

Zeliakoen artean DQ2 eta DQ8 molekulak agente kaltegarri bezala agertzen diren proteinak identifikatzen dituzte. Hala ere, honi buruzko ikerketa handia dago egiteko, soilik DQ2 eta DQ8 positibo diren pertsonen artean  %2 zeliakoak dira. Horregatik, HLA sistemeko geneetan ikertzea ezinbestekoa da.

Beste alde batetik, zeliakoek, interleukina 2 eta 21 geneak kodifikatzen dituzten agertzen diren ADN sekuentzia falta dutela behatu da, laugarren kromosomak kokaturikoa. Bi gene hauek zitokinakdeituriko proteina kodifikatzen dituzte, inflamazioa kontrolatzen dituzten polipeptidoek globulu zurietatik sorturikoak, ezinbestekoak direnak  gaixotasunaz babesteko. (16)

GIZARTEAN ERAGINA

Gluten gabeko dieta jarraitzea erreza dirudien arren,  gaur egungo elikagaien osagai nahiko ohikoa da, hori dela eta, zenbait arazo ekarri dezake:

·         Askotan hainbat elikagaien etiketatua desegokia da eta gluten gabeko alimentuak zeintzuk diren definitzea hainbat interpretazio eduki dezake. Espainan, gluten gabeko produktuak, gluten kantitatea 10ppm baino txikiagoa denean kontsideratzen dira. Errege-dekretuaren berritasunetan, empresek behartzen dituzte, elikagaiak eduki dezaketen zerealak zehaztea, nahiz eta kantitate oso txikitan egon.

·         Inportatutako elikagaiak askotan erratzea eragin dezake. Herrialde bakoitzak bere araudi propio du, beraz, Espainarentzako glutenarekin kontsideratutako produktuak beste herrialde batzuetan  gluten gabekoak kontsideratzen dira. 1981. urtean Codez legea zehazten zuen moduan, elikagai bat gluten gabekoa dela esaten da gluten kantitatean 20 ppm baino txikiagoa denean.

·         Gliadinarekin kutsaturiko produktuak, naturatik gluten gabekoa direnak. Askotan zenbat elikagaiak jasan behar dituzten prozesuetan, kontaminatuak izaten diren, hala nola, kontserbak, hestebeteak.. Produktu hauen etiketatutan  gehienetan ez da agertzen glutea euki dezaketenekin, soilik batzuetan, gluten trazak agertu ahal direla zehazten dute.

·         Glutena detektatzeko arazoak agertzen dira hainbatetan, aurretik azaldutako prozesuak direla eta.

Medikamenduak glutena, almidoia, irina edo hauen deribatuak eduki ahal dute. 1989. urtean Farmazia zuzendaritza Orokorra  zehaztu zuen, medikamentuek glutenaren presentzia ohartarazi behar dutela argibideetan (7)

·         Kanpoan jateko arazoak. Gazteek eskolan jateko arazoak dituzte, hauetako askok ez baitute zeliakoentzako menu zehatzik edota erabilitako produktuak eta tresneria glutenez kontaminaturik dago. Zentro publikoak behartuta daude, 2002ko lege organikoaren bitartez, menu espezialak eukitzea. Baina, zentru pribatu, hitzartu, unibertsitate, enpresa edota hospitaletan  ez dago horrelakorik.  Beste alde batetik, kanpoan jatea zaila izaten da, jatetxeak, hotelak… glutenaren presentzia elikagaietan ezagutzen ez dutelako.

·         Gluten gabeko produktuen prezioa oso garestia izaten da, eragiten duena zenbait familiek glutena duten produktuak kontsumitzea, sortzen dituen ondorioak jasanez. (7,8)

 

HELBURUA

Azaldutako moduan, gaixotasun zeliakoa gero eta ohikoagoa da; bai gazteetan, umeetan zein helduetan. Askotan, gaixotasunari buruzko informazio eskasa da eta jatetxetan, hoteletan edota hospitaletan zailtasunak izaten dituzte jateko orduan. Beraz, gure inguruko taldeen jakintasuna gai honi buruz aztertzea interesgarria izango litzatekela uste dugu.

Maiz produktuen etiketatuan informazioa eskasa edo oso zehaztugabea agertzen da, edota zenbaitetan desegokia. Glutenaren presentzia gero eta ohikoagoa izatera igaro da, hainbatetan ez baititra ziurtasun neurri egokiak hartzen. Hori dela eta, eguneroko elikagaien eta teorikoki gluten gabeko elikagaien erabilera okerraren ostean, glutenaren presentzia aztertuko dugu.

Horretarako, naturatik gluten gabekoak diren produktuak hartu eta ezaugarriak aztertuko ditugu, hala nola, zaporea, itxura, ehundura eta batzuetan, dentsitatea, kontzentrazioa eta uraren xurgapena hartuko ditugu kontuan, glutena duten produktu berdinarekin konparaketa bat eginez. Hainbatetan, elikagaien ezaugarriak glutenaren presentziagatik aldatzen dira-eta.

Beste alde batetik, aurretik aipatutako moduan, askotan enpresek “gluten aztarna” dituztela jartzen dute hainbat elikagaietan, zehaztu gabe zenbateko den gluten kantitatea eta zeliakoentzat ohikoa den ala ez. Horregatik, ezinbestekoa da  aztertutako produktuen etiketatu